De meeste scholen in Nederland hebben een schoolleider. Soms een locatieleider of iemand die een andere titel draagt. Maar Iemand heeft de leiding op een school. Tenminste; er is iemand aangewezen die de leiding heeft. Of diegene ook echt leiding geeft is de vraag. In dit blog sta ik stil bij de gevolgen die er zijn wanneer leiderschap ontbreekt doordat degene die leiding zou moeten geven dat niet of onvoldoende doet.
Wat is een leider?
Wanneer je op Wikipedia de zoekterm leider intypt dan zie je een overzicht van een aantal zaken die een leider typeren. Eén ervan is dat een leider volgers heeft. Of in ieder geval mensen die hetzelfde denken of hetzelfde willen als de leider. Is dat in het onderwijs ook van toepassing? Kun je in het onderwijs spreken van een leider en volgers? In de ideale situatie waarin een leider samen met het team een breed gedragen visie formuleert en uitdraagt kun je er wellicht van spreken. Ik zie echter ook hele andere dingen gebeuren.
Als leiderschap ontbreekt
Als leiderschap ontbreekt op een school dan is er vaak geen sprake van een duidelijke visie en missie waarin het team is meegenomen. Een van de belangrijkste taken van een schoolleider is om samen met het team de visie en missie van de school vast te stellen en deze te communiceren aan iedereen die betrokken is bij de school.
Als er geen duidelijke leider is die deze visie en missie uitdraagt, kan er verwarring ontstaan over de richting van de school. Dit kan leiden tot onzekerheid bij leraren en ouders over de doelen van de school en de manier waarop deze moeten worden bereikt.
Beleidsontwikkeling
Een andere belangrijke rol van schoolleiders is om beleidsbeslissingen te nemen en deze te implementeren. Wanneer er geen duidelijk leiderschap is, kan het beleid en de beleidsvorming tot stilstand komen. Dit kan leiden tot frustratie bij leraren en andere medewerkers en dit kan de resultaten negatief beïnvloeden. Vooral omdat leraren dan geen gevoel van een gezamenlijk doel hebben.
Professionele schoolcultuur
Leiderschap speelt ook een belangrijke rol bij het creëren van een professionele schoolcultuur. Een gebrek aan leiderschap kan leiden tot een negatieve sfeer op school, met ontevredenheid en negativiteit bij leraren en ouders. Dit kan het leren van de leerlingen bemoeilijken en het plezier van het naar school gaan verminderen. Leraren ervaren minder werkplezier en dat heeft ontegenzeggelijk invloed op hun presteren en werkplezier.
Informeel leiderschap
Maar het belangrijkste wat ontstaat als er geen sprake is van leiderschap op een school is het ontstaan van informeel leiderschap. Er is altijd wel een leraar of een andere functionaris binnen de school die in het gat springt dat de leidinggevende openlaat of niet invult.
Omdat er toch binnen een team behoefte is aan leiderschap kan informeel leiderschap voorzien in leiderschap Deze informele leider kom jij als leidinggevende op de meest vreemde momenten tegen. Hij springt in als er iets aan de hand is, gaat regelmatig ongevraagd op jouw stoel zitten en voert je medewerkers aan in de strijd tegen een niet gewenste of misschien wel iedere verandering. Het is aan jou als leidinggevende om de informele leider in jouw team te vinden en constructief met hem of haar samen te werken.
Natuurlijk overwicht
Niemand heeft deze informele leider aangesteld maar ze zijn er echt. Deze medewerker(s) sturen bewust en onbewust processen aan en lijken het team aan een touwtje te hebben als het op veranderen aankomt. Het wel of niet doorgaan van veranderingen valt of staat bij de bereidwilligheid van de informele leider(s)
Deze medewerkers bezitten vaak een natuurlijk overwicht.
Maar voor het bestaan van informeel leiderschap hoeft de aangestelde leider niet eens te ontbreken. Als jij als leidinggevende niet altijd direct betrokken bent bij de aansturing van de werkzaamheden binnen het team, is het waarschijnlijk dat de coördinatie van alledaagse taken op een gelijksoortige natuurlijke wijze wordt geregeld binnen een team.
Gezag
Evenals binnen een gezin, heeft ieder in het team zijn eigen plek in de rangorde. De één heeft nu eenmaal meer gezag dan de ander. Als de zaken op deze manier soepel lopen is daar natuurlijk niets mis mee. Wel is het belangrijk dat jij als leidinggevende de controle hierover behoudt.
De informele leider in jouw team is een medewerker die een vorm van natuurlijk leiderschap in zich heeft die door de andere medewerkers gemakkelijk wordt geaccepteerd. Hij geniet veel aanzien bij de andere teamleden. Zijn stem wordt steeds gehoord en belangrijk gevonden door de anderen. Bij de meningsvorming over belangrijke zaken wordt vaak eerst gekeken wat deze persoon ervan vindt.
Wat er gebeurt
Vaak neemt de informele leider als eerste het woord. Het lijkt wel of je andere medewerkers wachten tot hij iets er van gevonden heeft. Dan is de toon gezet! Hij heeft veel overwicht op zijn collega’s en kan dan ook gemakkelijk iets bij hen voor elkaar krijgen. De informele leider geniet ook veel vertrouwen bij zijn collega’s. Bij problemen stappen sommige medewerkers eerder naar hem toe voor advies dan naar jou als leidinggevende.
Als teamleden geen leiding ervaren, gaan ze toch onbewust op zoek naar leiding. Er staat iemand op in het team die, meestal vanuit goede bedoelingen, de rol van informele leider op zich neemt. De vraag is of deze informele leider wel leiding kan geven. Deze informele leider leidt nog niet in jouw belang als leidinggevende en is ook nog niet in staat de groep als geheel mee te nemen. Er ontstaat een onveilige sfeer, sub groepjes van teamleden en een boel gemopper over jou als leidinggevende.
Zo ontstaat informeel leiderschap van teamleden, wat jij als leidinggevende als ondermijnend kunt ervaren. En zeker niet wilt.
Zekerheid
Daarnaast kan het ook gebeuren dat je teamleden bij het ervaren van gebrek aan leiding van jou terugvallen op de enige zekerheid die ze dan nog hebben. En dat zijn ze zelf. Wat ik dan vaak zie is dat de individuele teamleden alle kanten opschieten. Vaak vanuit de beste bedoelingen want iedereen wil het beste voor de leerlingen. Dan heeft het belang van een gedeelde visie geen urgentie meer en telt nog maar 1 ding: overleven en zien dat je zonder richting toch het beste uit de kinderen haalt.
Leiderschap nodig
De afgelopen 10 jaar hielp ik leidinggevenden en hun teams onder andere met de vragen rondom leiderschap. Op basis van deze ervaring weet ik: als je als leidinggevende last hebt van informele leiders in je team, ligt dat vaak niet aan deze ‘informele leiders’. Het wijst er eerder op dat je team meer leiderschap nodig heeft.
Van jou!
