Wat is leiderschap? Het thema leiderschap blijft mensen bezig houden. Verschillende inzichten en ideeën wisselen elkaar af. Hierbij spelen met name persoonlijke eigenschappen en vaardigheden van leiders een belangrijke rol. Een concept dat daarbij past is de balans tussen sturing en zelforganisatie.
Dit concept staat centraal in dit overzicht over Leiderschap. Veel effectieve leiders ontwikkelen een stijl waarin een goede balans is tussen het stellen van kaders en richtlijnen enerzijds en het geven van ruimte en vertrouwen aan medewerkers voor eigen invulling anderzijds.
Het belang van leiderschap
Goede leiders zijn in staat om anderen te stimuleren en inspireren. Daarmee verhogen zij de motivatie, betrokkenheid, prestaties binnen de organisaties. Het is dan ook helemaal niet vanzelfsprekend dat alle leidinggevenden goede leiders zijn. Op de geboren leiders na, moeten de meeste leidinggevenden er hard voor werken om zichzelf te ontwikkelen tot effectief leider.
Het verschil tussen een manager en een leider
Ondanks dat de termen ‘manager’ en ‘leider’ vaak door elkaar gebruikt worden, beschouwen veel mensen dit als verschillende rollen. Een manager is verantwoordelijk voor het beheersen en controleren van processen.
Zijn focus is vooral gericht op het bereiken van concrete resultaten en uitvoeren van taken binnen afgesproken kaders (budget, tijd, etc.). Vanuit deze verantwoordelijkheden stuurt hij ook zijn mensen aan.
Een leider
Een leider stimuleert anderen om resultaten te bereiken en streeft ernaar de organisatie in de juiste richting verder te brengen. Leiders houden zich sterk bezig met analytische, emotionele en gedragsmatige aspecten. Zij hebben een duidelijke toekomstvisie, motiveren medewerkers en dagen hen uit.
In de praktijk zien we beide rollen in allerlei mengvormen bij leidinggevenden en bestuurders. Zo kennen we in het MBO de opleidingsmanager en wordt in het primair onderwijs veel belang gehecht aan een goede onderwijskundig leider.
Leiderschapsconcepten
Over leiderschap zijn veel boeken en theorieën te vinden. Hieronder komen enkele concepten aan de orde waarover professionals onderling veel discussiëren.
Het verschil tussen taak- en mensgericht leiderschap. Taakgerichte leiders zijn vooral gericht op het volbrengen van de (concrete en meetbare) taken waarvoor zij zich gesteld zien. Mensgerichte leiders leggen de nadruk op de behoeften van hun medewerkers. Zij houden zich vooral bezig met zaken als inspireren, motiveren en coachen.
Verschillen
Het verschil tussen transactioneel, transformationeel, authentiek, charismatisch en ontwikkelingsgericht leiderschap. Transactionele leiders sturen hun mensen in de richting van bepaalde doelen en doen dit vooral door rollen en taken te verduidelijken.
Transformationele leiders transformeren hun medewerkers door het belang en de waarde van taken te benadrukken.
Authentieke leiders weten wie ze zelf zijn, staan ergens voor en dragen hun visie uit. Zij handelen open en oprecht naar hun idealen.
Charismatisch leiderschap komt grotendeels overeen met authentiek leiderschap, met die toevoeging dat de leider in de ogen van zijn mensen uitzonderlijke kwaliteiten en gedrag laat zien waardoor hij (bijna) de status van held krijgt.
Bij ontwikkelingsgericht leiderschap ligt de focus van de leidinggevende op de ontwikkeling van de medewerkers en de organisatie waarin zij werkzaam zijn. Vertrouwen, Aandacht en Groei dragen bij aan de ontwikkeling van het individu en de organisatie.
Situationeel leiderschap, waarin leiders hun stijl aanpassen aan de mate van taakvolwassenheid van hun medewerkers.
Kenmerken van effectieve leiders
Over de eigenschappen van ‘goede’ leiders zijn talrijke publicaties verschenen. Denk bijvoorbeeld aan de boeken van Stephen Covey. Hieronder volgen enkele veelgenoemde kenmerken.
Leiders vervullen een voorbeeldfunctie. Van hen mag verwacht worden dat zij integer zijn en morele waarden uitdragen in wat zij zeggen en doen.
Echte leiders stellen zich dienend op. Zij zijn in staat hun ego naar de achtergrond te verplaatsen. Een tendens tot bescheidenheid typeert hen.
Vertrouwen en ruimte
Bij voorkeur geeft een leider zijn medewerkers vertrouwen en ruimte door ze eigen verantwoordelijkheden en autonomie toe te kennen.
Leiders willen weten wat er speelt in de organisatie. Ze doen hun best om de afstand tot de werkvloer te overbruggen.
Authenticiteit is belangrijk. Wees jezelf en draag je eigen visie uit. Weten waar je het over hebt kan daarbij helpen.
Zo kunnen we nog wel even doorgaan met allerlei fraaie kenmerken. En dat gebeurt ook in tal van publicaties. Het is de vraag of dat iets oplost. Hoe meer kenmerken we formuleren hoe gemakkelijker het wordt om kritiek te hebben of om cynisch te worden. Daar bewijzen we niemand een dienst mee.
Daarbij komt nog dat hoe langer zo’n lijstje wordt hoe minder houvast het geeft. Goede voorbeelden, cases, praktische tips en concrete aanwijzingen gericht op lastige situaties verschaffen dan meer houvast.
Wat is leiderschap?
Naast (karakter)eigenschappen en houding, bepalen ook vaardigheden de mate waarin leiders effectief functioneren. Het voordeel van vaardigheden is dat ze al iets praktischer bij concreet gedrag uitkomen. Vaardigheden die vaak terugkomen in publicaties zijn:
Leiders zijn er om resultaten te realiseren en prestaties te verbeteren. Dit vraagt om resultaat- en actiegerichtheid.
Zij moeten in staat te zijn een heldere visie te creëren. Daartoe zijn het zaken simpel kunnen verwoorden en analytisch vermogen belangrijke vaardigheden.
Regie nemen
Om daadwerkelijk tot resultaten te komen, is het van belang dat leiders de regie nemen en sturen.
Leiders moeten kunnen motiveren en inspireren.
Sociale vaardigheden als heldere communicatie, luisteren en het vermogen tot zelfreflectie zijn belangrijk
Van leiders worden soms ook coachende vaardigheden gevraagd.
Ook dit lijstje is uit te breiden met andere punten. Maar zien we dan nog wel tussen de bomen het bos? Een goed concept kan helpen. Als basis daarvoor zie ik het vermogen tot goede sturing gekoppeld aan het stimuleren van vertrouwen, eigen verantwoordelijkheid en zelforganisatie.
